komisariaty pp

Na terenie większych miast typową pracę policyjną prowadziły miejskie komisariaty PP. W porównaniu do zadań i trybu działalności posterunków gminnych wykonywały one te same czynności służbowe, tyle że w nieco bardziej specyficznych warunkach. W zależności od potrzeb i wielkości ośrodków miejskich powoływano w miastach po kilka lub kilkanaście takich jednostek, kierowanych odgórnie przez komendę miasta, zorganizowaną strukturalnie na prawach komendy powiatowej. Jedynie policja m.st. Warszawy działała na prawach komendy okręgowej PP. W 1924 r. na całym obszarze państwa polskiego funkcjonowało siedem wydzielonych komend miejskich. W wyniku podjętych w 1928 r. prac reorganizacyjnych próbowano unormować ostateczny status prawno-organizacyjny takich komend. Wydano więc w tym celu odpowiednie przepisy o organizacji Policji Państwowej w miastach, mówiące o ustanowieniu w Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie komend miast, podporządkowanych bezpośrednio komendantom wojewódzkim PP. Natomiast w Białymstoku funkcję komendy miejskiej spełniał wyznaczony do tych zadań komisariat główny, którego komisarz kierował pracą pozostałych komisariatów. W sprawach służbowych podległy był on władzy miejscowego komendanta powiatowego.

Obowiązujące przepisy funkcjonowały osiem lat i zmieniły się częściowo na mocy nowych postanowień prawnych, zawartych w znowelizowanym rozporządzeniu MSW z 25 II 1936 r. Na jego podstawie w miastach, gdzie na czele powiatu miejskiego stał osobny starosta grodzki lub komisarz rządu, powoływano urzędy policyjne pod nazwą „Komenda Miasta i I Komisariat PP w NN”. Na czele policji miejskiej stał więc komendant miasta i kierownik I komisariatu, któremu podporządkowywano wszystkie pozostałe komisariaty w danym obwodzie. W miastach, w których funkcja starosty grodzkiego powierzona została staroście powiatowemu taki urząd funkcjonował pod nazwą „Komenda Powiatowa i Miasta PP w NN”. W tym wypadku władzy jej komendanta podlegały odtąd nie tylko komisariaty miejskie, ale i struktury policji powiatowej.

Do czasu utworzenia V białostockiego okręgu PP na terenie Białegostoku sprawami bezpieczeństwa publicznego zajmował się odrębny Urząd Policji m. Białegostoku. Zlikwidowano go jednak na mocy ustawy o Policji Państwowej z 24 VII 1919 r., a kierownictwo nad zorganizowanymi komisariatami miejskimi powierzono komendantowi PP pow. białostockiego. Do końca 1926 r. na terenie miasta było ich łącznie pięć. Mieszczący się na dworcu kolejowym V komisariat w roku następnym został rozwiązany i przemianowany na policyjny posterunek kolejowy. Urzędowe siedziby białostockich komisariatów PP nie były stałe i w całym okresie międzywojennym kilkakrotnie zmieniały swoje miejsce. Na podstawie posiadanych materiałów archiwalnych można je dziś częściowo zlokalizować. I tak:

– I komisariat PP w 1925 r. mieścił się przy ul. Lipowej 47, w 1932 r. przy ul. Warszawskiej 3, w 1939 r. przy ul. Pierackiego 3;

– II komisariat PP w 1925 r. znajdował się przy ul. Koszykowej 2, w 1932 r. nadal przy ul. Koszykowej 2, w 1939 r. przy ul. Pierackiego 50;

– III komisariat w 1925 r. miał swą siedzibę przy ul. Mickiewicza 21, a w 1939 r. przy ul. Mickiewicza 7;

– IV komisariat w 1925 r. mieścił się przy ul. Grunwaldzkiej 42, a następnie do września 1939 r. przy ul. Piłsudskiego 47.

Przy jednoczesnym funkcjonowaniu kilku komisariatów w mieście, z braku wydzielonej komendy miejskiej PP, od 1926 r. jeden z nich spełniał rolę komisariatu nadrzędnego, którego kierownik koordynował całością pracy policyjnej pozostałych jednostek. Dotychczasowy I Komisariat PP w Białymstoku przekształcony został więc w komisariat główny, a pozostałe cztery zmieniając dotąd istniejącą numerację przemianowane zostały w miejskie podkomisariaty PP. Takie same zmiany dotyczyły również i Grodna, gdzie I komisariat PP otrzymał nazwę komisariatu głównego, a dwa inne bezpośrednio mu podległe przekształcone zostały w odpowiednie podkomisariaty policyjne. Taka reorganizacja struktur nie dotyczyła jedynie komisariatów w Łomży, Suwałkach i Wołkowysku, które służbowo nadal były podporządkowane odnośnym komendom powiatowym.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 IX 1928 r. przyniosło kolejne zmiany organizacyjne. Na mocy rozkazów Komendy Głównej PP wszystkie podkomisariaty na terenie Białegostoku i Grodna powróciły do poprzedniej nazwy komisariatów i przypisanej wcześniej numeracji porządkowej. W czynnościach służbowych podporządkowywano je ponownie I głównemu komisariatowi PP. Taki stan rzeczy utrzymał się do marca 1936 r., kiedy to rozporządzeniem MSW o zmianie organizacji Policji Państwowej w powiatach miejskich powołano w Białymstoku nowy lokalny urząd policji pod nazwą Komenda Miasta i I Komisariat PP. Pracą policyjną komendy, czterech komisariatów i posterunku kolejowego kierował odtąd Komendant Miasta i Kierownik I Komisariatu w Białymstoku. Z dniem 1 VI 1939 r. urząd ten i stanowisko funkcyjne przestało istnieć na rzecz nowego organu jakim była Komenda Policji Państwowej m. Białystok. Od tej pory jej komendant sterował działaniem wszystkich komisariatów miejskich, będąc bezpośrednio podporządkowany rozkazom Komendanta Wojewódzkiego PP w Białymstoku.

W wyniku ciągłych zmian strukturalnych i przesunięć administracyjnych granic woj. białostockiego w połowie 1939 r. miejskie komisariaty PP funkcjonowały już tylko w Białymstoku ( I-IV), Grodnie (I-II) i jeden w Suwałkach. W tych dwóch ostatnich miastach ich kierownicy w sprawach bezpieczeństwa publicznego podlegali kompetencjom miejscowych komend powiatowych. Jedynie policja miasta Białegostoku posiadała wydzieloną spod kompetencji komendanta powiatowego własną komendę, kierującą czynnościami służbowymi podległych komisariatów.

Obowiązki kierownika miejskiego komisariatu PP sprawował najczęściej wyższy funkcjonariusz policji w stopniu komisarza lub podkomisarza, rzadziej zaś w stopniu aspiranta. W razie jego nieobecności czynności służbowe przejmowali na siebie wyznaczeni do tego zastępcy, sprawujący nadzór i kierownictwo nad komisariatem do czasu powrotu kierownika. Na czas całodobowej służby personel komisariatu dzielony był na plutony operacyjne, wykonujące określone czynności z zakresu bezpieczeństwa (patrole, obchody, posterunki w wyznaczonych miejscach). Trzyzmianowa praca zaczynała się każdorazowo od zwoływanej przez sekcyjnego zbiórki danego plutonu, podczas której sprawdzano stan i przygotowanie funkcjonariuszy na pół godziny przed rozpoczęciem służby. Przed frontem plutonu pełniącego dyżur odczytywano rozkazy dzienne bądź urzędowe okólniki miejscowej komendy. Kierownik danego komisariatu lub jego zastępca zobowiązany był regulaminowo do uczestnictwa w tego typu odprawach. Obok nienagannego wyglądu zewnętrznego wszyscy funkcjonariusze posiadać musieli odpowiednie uzbrojenie i wyposażenie służbowe (notesy, ołówki, gwizdki, latarki itp.). W porze nocnej wszystkie komisariaty na wyszczególnionych odcinkach swego obszaru utrzymywały ruchome patrole prewencyjne, jak i stałe posterunki policyjne w określonych docelowo punktach miasta, czy też przy siedzibach najważniejszych urzędów władz administracji państwowej.

Etatowo personel każdego komisariatu miejskiego składał się przeważnie z 1-2 oficerów i kilkudziesięciu szeregowych. O liczbie policjantów decydowała jednak zazwyczaj wielkość administrowanego obszaru oraz ogólny stan bezpieczeństwa publicznego w różnych dzielnicach miasta. Dla porównania w 1925 r. w pięciu białostockich komisariatach PP pracowało łącznie 280 wyższych i niższych funkcjonariuszy służby mundurowej:

– I komisariat – 1 podkomisarz, 2 st. przodowników, 6 przodowników, 8 st. posterunkowych i 40 posterunkowych;

– II komisariat – 1 podkomisarz, 2 st. przodowników, 5 przodowników, 6 st. posterunkowych i 40 posterunkowych;

– III komisariat – 1 podkomisarz, 3 st. przodowników, 6 przodowników, 12 st. posterunkowych, 65 posterunkowych;

– IV komisariat – 1 podkomisarz, 2 st. przodowników, 5 przodowników, 8 st. posterunkowych i 27 posterunkowych;

-V komisariat (kolejowy) – 1 aspirant, 2 st. przodowników, 3 przodowników, 5 st. posterunkowych i 28 posterunkowych.

Podobna sytuacja kadrowa przedstawiała się w trzech komisariatach miejskich Grodna, gdzie pracowało odpowiednio 3 oficerów oraz 170 niższych funkcjonariuszy. Natomiast w pozostałych trzech komisariatach Łomży, Suwałk i Wołkowyska zatrudnienie w policyjnych organach znalazło ponadto 146 policjantów. Z powyższych wyliczeń wynika więc jasno, iż prawie 1/3 funkcjonariuszy pracowała w miejskich strukturach PP.

NAJWAŻNIEJSZE URZĘDY POLICYJNE MIASTA BIAŁEGOSTOKU 1932 R.

Komenda Wojewódzka PP – ul. Warszawska 50

I Główny Komisariat PP na m. Białystok – ul. Warszawska 3

II Komisariat PP na m. Białystok – ul. Koszykowa 2

III Komisariat PP na m. Białystok – ul. Mickiewicza 47

IV Komisariat PP na m. Białystok – ul. Marszałka Piłsudskiego 47

Posterunek kolejowy PP (główny dworzec kolejowy)

Konny Oddział PP – ul. Świętojańska 14

Komenda Powiatowa PP – ul. Warszawska 62

Urząd Śledczy – ul. Warszawska 11

Wydział Śledczy – ul. Warszawska 6

Więzienie okręgowe – Szosa Baranowicka