Kalendarium

czekaj
1

5 grudnia 1868 roku

Józef Klemens Piłsudski, czwarte dziecko Józefa (1833-1902) i Marii z domu Billewicz (1842-1884), świętuje pierwsze urodziny.

2

25 września 1869 roku

Józef Piłsudski nie jest już najmłodszy w domu – na świat przychodzi jego brat Adam.

[Józef Piłsudski pochodził z wielodzietnej rodziny; miał troje starszego rodzeństwa: Helenę (ur. 1864), Zofię (ur. 1865), Bronisława (ur. 1866) oraz młodszą ósemkę: Adama (ur. 1869), Kazimierza (ur. 1871), Marię (ur. 1873), Jana (ur. 1876), Ludwikę (ur. 1879), Kacpra (ur. 1881) i zmarłe w niemowlęctwie bliźnięta Piotra i Teodorę (ur. 1882)]

3

1870 rok

W rodzinnym majątku Piłsudskich – Zułowie (w powiecie święciańskim, położonym w odległości ok. 60 km na północ od Wilna) trwa dzieciństwo Józefa, które on sam w przyszłości określi mianem „sielskiego”.

 

Piłsudski chronologicznie, 1870
 
„Duży modrzewiowy dwór – wewnątrz dwanaście obszernych pokoi, portrety przodków na ścianach, dookoła dworu blok zabudowań folwarcznych i przemysłowych; przed oszklonym gankiem wielki gazon [duży, ozdobny trawnik w kształcie prostokąta, koła lub owalu znajdujący się na podjeździe], za nim brama wjazdowa z herbowymi tarczami; na lewo od gazonu sady owocowe i ogrody; nie szeroka lecz wartka i głęboka Mera [rzeka] otaczała dwór malowniczym półkolem; (…) wzdłuż Mery ciągnął się drugi sad i piękna aleja świerkowa, poza tym łączyły dwór z rzeką szeregi starych lip; malowniczym zakątkiem był pagórek; zadrzewiony, tuż nad rzeką. Zaraz za folwarkiem ciągnęły się lasy; w głębi tworzące już raczej puszczę;  w lesie tym, w odległości paru kilometrów od dworu, chowało się duże jezioro „Piorun” (w: A. Garlicki, Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1988, s. 9)
 

Fotografia: Majątek rodzinny Piłsudskich w Zułowie, Imperium Rosyjskie, ok. 1870 r., w: M. Lepecki, Józef Piłsudski na Syberji, Warszawa 1936 r., s. 5, sygn. Biblioteka MWB/8187

4

1871 rok

Józef Piłsudski nazywany jest w domu „Ziukiem”, czyli zdrobniałą, kresową formą swojego imienia.

5

1872 rok

Rodzina Piłsudskich żyje w Zułowie zasobnie. Dom prowadzony jest z rozmachem, a Józefa i jego rodzeństwo otacza liczna służba, rezydenci oraz uczące francuskiego i niemieckiego guwernantki. Nieco później – w rosyjskiej szkole -Józef Piłsudski nauczy się kolejnego języka, a wiele lat później w Londynie angielskiego.
 
Piłsudski chronologicznie, 1872
 

Fotografia: Majątek rodzinny Piłsudskich w Zułowie, Imperium Rosyjskie, ok. 1870 r., w: M. Lepecki, Józef Piłsudski na Syberji, Warszawa 1936 r., s. 4, sygn. Biblioteka MWB/8187

6

1873 rok

O patriotyczne wychowanie dzieci dba Maria Piłsudska, która sama uczy ich polskiej literatury i historii. Między nią a synem Józefem zawiązuje się szczególna więź, która wiele lat później znajdzie swój finał w zapiskach, stanowiących formę testamentu Marszałka: „A zaklinam wszystkich co mnie kochali sprowadzić zwłoki mojej matki z Sugint Wiłkomirskiego powiatu do Wilna i pochować matkę największego rycerza Polski nade mną. Niech dumne serce u stóp dumnej matki spoczywa. Matkę pochować z wojskowymi honorami, ciało na lawecie i niech wszystkie armaty zagrzmią salwą pożegnalną i powitalną tak, aby szyby w Wilnie się trzęsły. Matka mnie do tej roli jaka mnie wypadła chowała” (w: A.L. Korwin-Sokołowski, Fragmenty wspomnień 1910-1945, Paris 1985, s. 130.)

7

lipiec 1874 roku

Szczęśliwy okres dzieciństwa Józefa przerywa wielki pożar rodzinnego dworu w Zułowie i wszystkich zabudowań. Niezwykłe w swojej skali wydarzenie niweczy dotychczasowy finansowy spokój rodziny Piłsudskich.

8

1875 rok

Po zeszłorocznym pożarze majątku w Zułowie rodzinie Piłsudskich zagląda w oczy niedostatek.

9

1876 rok

Ojciec dziewięcioletniego Ziuka – Józef Wincent Piłsudski – zaciąga kolejne pożyczki finansowe, mające służyć odbudowie rodzinnego dworu w Zułowie. Lichwiarskie procenty i chybione inwestycje doprowadzają Piłsudskich do bankructwa.

10

lipiec-sierpień 1877 roku

Rodzina Piłsudskich przenosi się do Wilna. Od września dziesięcioletni „Ziuk” (razem z bratem Bronisławem) zostaje uczniem 1 Gimnazjum Wileńskiego, mieszczącego się na terenie dawnego Uniwersytetu Wileńskiego i kościoła Św. Jana. Zetknięcie się z rosyjskim systemem szkolnym nazwie później w swoich wspomnieniach „katorgą”.

11

1878 rok

Jedenastoletni Józef ma okazję dość dobrze poznać Wilno, między innymi za sprawą częstych przeprowadzek. Pierwszym „wileńskim” adresem rodziny Piłsudskich jest mieszkanie przy ulicy Trockiej 1, gdzie zajmują całe pierwsze piętro. Kolejne mieszkanie znajdowało się przy ul. św. Anny 2, dalej na Bakszta (w domu Lachwina), przy ul. Nabrzeżnej 18, ponownie na Bakszta (w domu Hausztajna) i w końcu w domu Solce przy ul. Sawicz.
 
Piłsudski chronologicznie, 1878
 

Fotografia: Pierwsze mieszkanie Piłsudskich w Wilnie, przy ulicy Trockiej, Imperium Rosyjskie, ok. 1878 r., w: M. Lepecki, Józef Piłsudski na Syberji, Warszawa 1936 r., s. 8, sygn. Biblioteka MWB/8187

12

1879 rok

Jak w wynika z notatek jego starszego brata Bronisława, dwunastoletni „Ziuk” to ulubieniec całej rodziny, a w domu jest „wręcz rozpieszczany”. Do tego: „Charakter miał silny, a dla otoczenia nie zawsze najmilszy. Lubił i umiał skupiać na sobie uwagę. W zabawach i imprezach towarzyskich grał najczęściej pierwsze skrzypce. Był bardzo ambitny, jego egocentryzm zaś przeradzał się często w egoizm”. (w: A. Garlicki, Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1988, s. 11)

13

1880 rok

Józef i jego brat Bronisław przygotowują dla rodziny i przyjaciół pisaną ręcznie, patriotyczną gazetkę „Gołąb Zułowski”. Jest to forma zabawy typowa dla ówczesnych młodzieńców i – jak w przyszłości napisze prof. Andrzej Garlicki w monografii Marszałka – zupełnie „nie należy przykładać do tego miar działalności konspiracyjnej”.
 
Piłsudski chronologicznie, 1880
 

Fotografia: Józef Piłsudski, Imperium Rosyjskie, 1880 r., w: M. Lepecki, Józef Piłsudski na Syberji, Warszawa 1936 r., s. 9, sygn. Biblioteka MWB/8187

14

1881 rok

Z dokumentów szkolnych nastoletniego Józefa Piłsudskiego wynika, że w czasie całej nauki trzykrotnie został ukarany aresztem szkolnym. Raz za rozmowę po polsku w szatni i dwa razy za nie oddanie honorów na ulicy generałowi-gubernatorowi i dyrektorowi gimnazjum. Były to wykroczenie drobne.

W „Poufnej charakterystyce Józefa Piłsudskiego” sporządzonej przez władze szkolne, stwierdzono natomiast: „Józef Piłsudski przygotowywał lekcje nie zawsze starannie, zadania pisemne wykonywał zadawalająco, w klasie starał się być uważnym, ale szczególnych zainteresowań do nauk nie wykazywał”. Gospodarz klasy dodawał: „Piłsudski posiada zdolności dobre, szczególnie do matematyki, ale do prac szkolnych ustosunkowuje się nieco lekkomyślnie, na lekcje uczęszczał nie zawsze akuratnie, pod pretekstem choroby albo okoliczności domowych, uwaga w klasie pozostawiała czasem dużo do życzenia (…) Charakter posiada żywy, wykazujący dumę ze znaczną ilością miłości własnej” (w: A. Garlicki, Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1988, s. 11)

15

15 marca 1882 roku

Sytuacja materialna rodziny Piłsudskich jest coraz gorsza i dotyczy rzeczy coraz bardziej prozaicznych. W dziennikach Bronisława Piłsudskiego, pod datą 15 marca 1882 roku, znajduje się zapis: „Ziuk do klas nie chodził, bo majtek nie ma” (w: W. Suleja, Józef Piłsudski, Wrocław 1995, s. 9)

16

1883 rok

Mając lat szesnaście Józef Piłsudski zaczyna palić papierosy, które staną się jego nałogiem do końca życia.
 
[W okresie międzywojennym, specjalnie dla Piłsudskiego, produkowana będzie limitowana seria papierosów zwanych „Marszałkowskimi”, z nazwą i dekorowanymi gałązkami inicjałami „JP” na ustniku. Ze względu na swoją unikatowość będą stanowiły cenną pamiątkę. Podarowany przez Marszałka Piłsudskiego papieros zwykle nie będzie wypalany, a przechowywany jak najlepszy prezent.]
 
Piłsudski chronologicznie, 1883
 

Fotografia: Józef Piłsudski, Imperium Rosyjskie, 1883 r., w: M. Lepecki, Józef Piłsudski na Syberji, Warszawa 1936 r., s. 15, sygn. Biblioteka MWB/8187

17

2 września 1884 roku

Po długiej chorobie umiera Maria Piłsudska, matka Józefa.

18

kwiecień – czerwiec 1885 roku

Osiemnastoletni Józef Piłsudski przystępuje do egzaminów maturalnych. Najlepsze oceny otrzymuje z historii i geografii, najsłabsze z języka rosyjskiego i niemieckiego. Po wakacjach „Ziuk” zacznie studia medyczne w Charkowie.

19

1886 rok

Zaledwie po dwóch semestrach roku akademickiego 1885/1886 spędzonych w Charkowie, student medycyny Piłsudski decyduje się na przeniesienie na Uniwersytet w Dorpacie. W tym czasie ma już za sobą pierwsze aresztowania m.in. za udział w demonstracjach. Polityczne zaangażowanie jest prawdopodobnie jedną z przyczyn odmownej decyzji wybranej uczelni. „Ziuk” wraca do Wilna.

20

20 marca 1887 roku

W Petersburgu planowany jest zamach na cara Rosji Aleksandra III Romanowa. W wyniku rutynowych działań policji spiskowcy zostają aresztowani. W kolejnych dniach władze rosyjskie dotrą m.in. do Bronisława i Józefa Piłsudskich, którzy znają osoby planujące zabójstwo cara. Bracia są aresztowani i trafiają do Twierdzy Pietropawłowskiej. W błyskawicznym procesie Bronisław zostaje skazany na 15 lat katorgi na Syberii, a jego młodszy brat na 5 lat zesłania we wschodniej Syberii.

[Więzienny szlak Józefa Piłsudskiego zacznie się w maju, kiedy przewieziony zostanie do Butrynek w Moskwie. Stamtąd, z większą partią więźniów, trafi do Niżnego Nowogrodu. Kolejne odcinki wszyscy przepłyną barką – po Wołdze i Kamie – oraz przejadą koleją za Ural; dalej ponownie barką – Irtyszem i Obem – do Tomska. Później skazani powędrują już piechotą, etapami, po 25 wiorst dziennie [26,6 km], najpierw do Krasnojarska, potem Irkucka. Do tego gubernialnego miasta dotrą w październiku. Podczas pobyty w tamtejszym więzieniu, w trakcie buntu, Józef Piłsudski zostanie pobity (straci dwa przednie zęby) i zostanie mu zasądzone dodatkowe pół roku więzienia. W przeddzień Wigilii 1887 Józef Piłsudski dotrze do ostatecznego miejsca zsyłki – Kireńska]
 
Piłsudski chronologicznie, 1887
 

Rysunek Zdzisława Czermańskiego: Józef Piłsudski w drodze na Syberię, w: M. Lepecki, Józef Piłsudski na Syberji, Warszawa 1936 r., brak numeru strony, sygn. Biblioteka MWB/8187

Wybrana bibliografia:

Janusz Cisek, Józef Piłsudski, Warszawa 2007
Juliusz L. Englert, Józef Piłsudski. Komendant-Naczelnik Państwa-Pierwszy Marszałek Polski, Londyn 1991
Andrzej Garlicki, Józef Piłsudski 1867-1935, Warszawa 1988
Mieczysław B. Lepecki, Józef Piłsudski na Syberji, Warszawa 1936
Mieczysław Pruszyński, Tajemnica Piłsudskiego, Warszawa 1997
Włodzimierz Suleja, Józef Piłsudski, Wrocław 1995

Strony www:

http://dzieje.pl
http://jpilsudski.org
http://www.muzeumpilsudski.pl