Żołnierze 5. Kresowej Dywizji Piechoty, Palestyna, 1943 rok. - kolor Żołnierze 5. Kresowej Dywizji Piechoty, Palestyna, 1943 rok. - mono

W drodze. Żołnierze „armii Andersa” 1941-1946

Po agresji Niemiec na Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich, 22 czerwca 1941 r., Wielka Brytania podjęła się pośrednictwa w rozmowach zmierzających do uregulowania polsko-radzieckich stosunków dyplomatycznych. Było to istotne dla utworzenia koalicji antyhitlerowskiej. Prowadzone rokowania zakończyło podpisanie porozumienia, nazwanego od nazwisk sygnatariuszy „układem Sikorski-Majski”. Pakt zakładał m.in. utworzenie na terytorium ZSRS armii polskiej. W dodatkowym protokole do dokumentu, strona radziecka gwarantowała udzielenie amnestii wszystkim obywatelom polskim, którzy są obecnie pozbawieni swobody na terytorium Związku Socjalistycznych Republik Rad bądź jako jeńcy wojenni, bądź z innych odpowiednich powodów.

Dowódcą Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim rząd Rzeczypospolitej Polskiej mianował gen. dyw. Władysława Andersa, od jesieni 1939 r. więzionego przez NKWD na Łubiance w Moskwie. Od nazwiska oficera powstało popularne wyrażenie „armia Andersa”, użyte także w tytule wystawy. Jego stosowność podkreśla m.in. prof. Norman Davies w książce pt. „Szlak nadziei. Armia Andersa. Marsz przez trzy kontynenty”: […] stosowanie którejś z innych wersji byłoby niezwykle skomplikowane. Wojsko, nad którym Anders objął dowództwo w sierpniu 1941 roku nazywało się oficjalnie Polskimi Siłami Zbrojnymi w ZSRS. Po ewakuacji do Persji przemianowano je na Polskie Siły Zbrojne na Bliskim Wschodzie (spotyka się również nazwę PSZ na Wschodzie). Jednak w marcu 1943 roku Armię podzielono na dwie części: 2 Korpus Polski, który został włączony do 8 Armii, oraz 3 Korpus Polski, który miał pozostać na Bliskim Wschodzie. Pod terminem „armia Andersa” kryje się również wspólny los wielu tysięcy polskich obywateli, którzy dzięki niej mogli opuścić więzienia, łagry i miejsca zesłania, a później przebyć drogę od ZSRS przez Azję Środkową (Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tadżykistan), Persję (Iran), Bliski Wschód (Irak, Palestyna) po Włochy i Wielką Brytanię.

Muzeum Wojska w Białymstoku posiada w zbiorach liczne eksponaty związane ze służbą żołnierzy w „armii Andersa”. Wśród nich są m.in. fotografie żołnierzy, wykonane przez nich samych lub Wojskowe Biuro Propagandy i Oświaty PSZ w ZSRS, Oddział Propagandy i Kultury Dowództwo Armii Polskiej na Wschodzie, Referat Fotograficzny Oddziału Kultury i Prasy 2 Korpusu Polskiego w latach 1941-1946. To zdjęcia o różnej wielkości i stanie zachowania, czasami opisane na odwrocie, niemal wszystkie czarno-białe lub w sepii. Biorąc je w dłonie mamy poczucie kontaktu z odległą historią. Jak sprawić, by stała się bliższa? Może próba przywrócenia kolorów starym fotografiom pozwoli lepiej wejść w świat ich bohaterów?

Koloryzowane na cele wystawy zdjęcia uzupełniają korespondujące z ich tematem fragmenty wspomnień oficerów i żołnierzy „armii Andersa”.