SZTANDAR

Dla każdego żołnierza szczególnym symbolem,
zajmującym w jego sercu najważniejsze miejsce
jest sztandar – odzwierciedlenie przynależności
i identyfikacji z jednostką wojskową, w której się służy.

płk dypl. Piotr Oleszczak

Sztandar wojskowy jest znakiem jednostki Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Stanowi on symbol sławy wojennej, tradycji, wierności, honoru i męstwa. Należy także do symboli narodowych, wokół których kumulują się uczucia patriotyczne i treści historyczne oręża polskiego.

Chorągiew (pierwotna nazwa sztandaru) w Wojsku Polskim znana była już w czasach średniowiecza. Na przestrzeni lat pełniła rozmaite funkcje – od znaku rozpoznawczego skupiającego rycerzy pochodzących z jednego rodu czy ziemi, po symbol danej jednostki. W czasach Księstwa Warszawskiego sztandary podkreślały narodowy charakter armii, a w okresie I wojny światowej polskie orły pojawiały się na sztandarach zarówno na ziemiach polskich (Legiony Polskie), jak i w formacjach o charakterze narodowym tworzonych we Francji, Włoszech czy Rosji. W okresie II Rzeczpospolitej unormowano symbolikę, wielkość, kształt i barwy sztandarów wojskowych. Ustalone wówczas zasady obowiązują również obecnie.

Przez wieki obowiązkiem żołnierza polskiego była ochrona sztandaru. Otaczany był czcią i traktowano go jak świętość (w rozumieniu weksyliów rzymskich legionów). Sztandarowi oddawano honory, na niego składano przysięgę, a identyfikacja żołnierzy z tym znakiem nakazywała bronić go do ostatka. Utrata sztandaru postrzegana była jako hańba i prowadziła niejednokrotnie do rozwiązania jednostki, toteż w sytuacji zagrożenia sztandary raczej niszczono, niż podejmowano ryzyko wpadnięcia w ręce wroga. Z tego też względu otaczano je szczególną opieką. Również obecnie traktowane są z należną czcią i troską.

Prawo posiadania sztandaru we współczesnym Wojsku Polskim przysługuje jednostkom liniowym wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych oraz szkołom wojskowym. Jest on nadawany przez zwierzchnika Sił Zbrojnych – Prezydenta RP – na wniosek ministra obrony narodowej. Sztandar na stałe znajduje się w danej jednostce, a w czasie walk – w rejonie działań zbrojnych. Za jego przechowywanie i ochronę odpowiada szef sztabu danej formacji.

Sztandar wojskowy składa się z płatu, głowicy, drzewca i szarfy. Płatem sztandaru jest biała tkanina w kształcie kwadratu, na którą nałożono czerwony krzyż kawaleryjski, a jego barwami, barwy ustalone dla Rzeczpospolitej Polskiej – biel i czerwień. Jeden bok sztandaru wszyty jest w białą skórę przymocowaną do drzewca gwoździami z białego metalu po obu stronach płatu. Pozostałe jego boki są obszyte wstążką ze złotymi frędzlami. Jego awers, po środku krzyża kawaleryjskiego, zawiera wieniec laurowy z wizerunkiem Orła Białego z głową zwróconą do drzewca. Pomiędzy ramionami krzyża umieszcza się wieńce wawrzynu, a w ich polach numer jednostki, bądź w razie jego braku inicjały nazwy. Na rewersie, w miejscu orła, znajduje się wyszyty tekst: BÓG HONOR OJCZYZNA. Pomiędzy ramionami krzyża w polach w wieńcach laurowych mogą być umieszczone herby miejscowości i symbole wiązane z historią jednostki wojskowej czy też emblematy lub inicjały fundatorów sztandaru (za zgodą Ministra Obrony Narodowej).

Sztandar 42. Pułku Piechoty im. H. Dąbrowskiego. W rogach płatu umieszczone zostały (od lewej) stary herb miasta Białegostoku, wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej, herb miasta Krzemieniec oraz odznakę pamiątkową 18. DP. W ramionach krzyża wyszyto daty i nazwy miejscowości związanych z tradycją pułku: „Struga 18 III 1920, Krzemieniec 12 VII 1920, Mława 21 VII 1920 i Dubienka 11 IX 1920 (MWB/D/5690)
W początkach formowania 18. Białostocki Pułk Rozpoznawczy czasowo używał sztandaru 18. batalionu obrony terytorialnej (do 15 sierpnia 2010 r.). Jego awers, zgodnie z przepisami sztandarowymi, zawierał wizerunek orła oraz numer jednostki w wieńcach laurowych. Na rewersie płatu znalazła się symbolika nawiązującą do tradycji kultywowanych przez batalion OT: herb miasta Białegostoku, godło Ciechanowa (wizerunek św. Piotra), skrzyżowane buławy marszałkowskie oraz odznaka pamiątkowa Armii Polskiej we Francji. 18. bOT (a wcześniej 18. Brygada Obrony Terytorialnej) przejęła sztandar po 18. Brygadzie Zmechanizowanej. Godło miasta Ciechanowa nawiązywało do 3. pułku zmechanizowanego, na bazie którego utworzono 18. BZmech., buławy marszałkowskie do patrona jednostki marsz. Śmigłego-Rydza, natomiast odznaka Armii Polskiej we Francji do 18. DP, której pułki tworzone były we Francji.
Sztandar 18. Białostockiej Brygady Zmechanizowanej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego

Sztandar 18. Białostockiej Brygady Zmechanizowanej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego (archiwum 18. pr)

Od chwili sformowania 18. pr żołnierze i kadra rozpoczęli starania o nadanie jednostce własnego sztandaru. W marcu 2011 r. Ministerstwo Obrony Narodowej zatwierdziło wysunięte przez pułk tradycje oraz nazwę wyróżniającą. Niespełna miesiąc później zawiązany został Komitet Fundatorów Sztandaru pod przewodnictwem Wojewody Podlaskiego Macieja Żywno. Projekt nowego sztandaru miał nawiązywać do miejsca stacjonowania pułku – Białegostoku i Podlasia – oraz do przejętych przez pułk tradycji historycznych jednostek Wojska Polskiego. Awers płatu, zgodnie z przepisami sztandarowymi, zawiera wizerunek orła oraz numer jednostki. Z kolei na jego rewersie znalazły się herb miasta Białegostoku oraz odznaki jednostek, których tradycje zostały odziedziczone – 18. Dywizji Piechoty, 42. pułku piechoty i 10. pułku ułanów. Projekt ów został zatwierdzony przez odpowiednią komisję Ministerstwa Obrony Narodowej. Fundusze na wykonanie sztandaru pozyskano dzięki zbiórce prowadzonej wśród przedsiębiorców oraz mieszkańców Białegostoku i regionu, co wzmocniło więzi między jednostką a miejscową społecznością.
Głowica sztandaru 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego

Głowica sztandaru 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego

Awers sztandaru 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego

Awers sztandaru 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego

Rewers sztandaru 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego

Rewers sztandaru 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego

Wręczenie sztandaru jest jednym z ważniejszych wydarzeń w życiu każdej jednostki wojskowej. Uroczystość nadania przeprowadzana jest wedle ściśle określonego ceremoniału. Przekazanie sztandaru z rąk prezydenta Bronisława Komorowskiego na ręce ówczesnego dowódcy pułku pułkownika dyplomowanego Piotra Oleszczaka odbyło się 30 czerwca 2011 r. na Rynku Kościuszki w Białymstoku. Przemówienia wygłosili m.in. prezydent Bronisław Komorowski oraz płk dypl. Piotr Oleszczak. Rodzicami chrzestnymi sztandaru zostali Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego prof. Barbara Kudrycka oraz prezydent Białegostoku prof. Tadeusz Truskolaski. Pierwszy z 14 gwoździ (blaszki z funkcjami osobistości uczestniczących w uroczystości) w drzewiec sztandaru wbił gen. dyw. Mieczysław Gocuł – ówczesny I Zastępca Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Sztandar został wyświęcony przez przedstawicieli Kościoła Rzymsko-Katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. O doniosłości wydarzenia może świadczyć fakt, że jako datę corocznego święta pułkowego, jednostka przyjęła dzień wręczenia sztandaru – 30 czerwca.
Uroczystość wręczenia sztandaru jednostce jest jednym z najważniejszych wydarzeń w życiu każdej jednostki. Fotografia przedstawia wręczenie sztandaru przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego Dowódcy 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego płk. dypl. Piotrowi Oleszczakowi, 30 czerwca 2011 r. (18. pr)

Moment złożenia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego sztandaru 18. Białostockiego Pułku Rozpoznawczego na ręce ówczesnego dowódcy płk dypl. Piotra Oleszczaka, 30 czerwca 2011 r. (archiwum 18. pr)

Generał brygady Marek Olbrycht wbija gwóźdź pamiątkowy w drzewiec sztandaru w czasie uroczystości wręczenia sztandaru 18. pr, 30 czerwca 2011 r. (18. pr)

Generał brygady Marek Olbrycht wbija gwóźdź pamiątkowy w drzewiec sztandaru, 30 czerwca 2011 r. (archiwum 18. pr)

Od tego momentu sztandar towarzyszy jednostce we wszelkich ważnych momentach funkcjonowania. Obecny jest w czasie obchodów świąt narodowych i wojskowych, wręczania żołnierzom odznak, odznaczeń, awansów, podczas składania przysięgi przez nowych żołnierzy i pożegnania tych odchodzących ze służby, przekazywania stanowiska służbowego dowódcy czy pożegnania i powitania żołnierzy wyjeżdżających i powracających z misji poza granicami państwa.
Przekazanie obowiązków dowódcy 18. pr. Odchodzący z pułku płk dypl. Wiesław Podlecki (po lewej) żegna się ze sztandarem, a wita go nowy dowódca – płk dypl. Marcin Frączek (po prawej)

Przekazanie obowiązków dowódcy 18. pr. Odchodzący z pułku płk dypl. Wiesław Podlecki (po lewej) żegna się ze sztandarem, a wita go nowy dowódca – płk dypl. Marcin Frączek (po prawej), 1 lutego 2016 r.(archiwum 18. pr)

Przysięga żołnierska na sztandar elewów Legii Akademickiej, 29 sierpnia 2020 r. (18. pr)

Przysięga żołnierska na sztandar elewów Legii Akademickiej, 29 sierpnia 2020 r. (archiwum 18. pr)

Święto pułkowe 42. pułku piechoty. Na fotografii widoczny jest poczet sztandarowy oraz kompania honorowa (18. pr)

18. Białostocki Pułk Rozpoznawczy bierze udział w obchodach święta pułkowego jednego ze swoich poprzedników – 42. pułku piechoty, organizowanego przez Koło Byłych Żołnierzy 42. Pułku Piechoty i ich Rodzin. Na fotografii widoczny jest poczet sztandarowy oraz kompania honorowa jednostki (archiwum 18. pr)

Poczet sztandarowy złożony (od lewej) z dowódcy pocztu, sztandarowego i asysty pocztu. Przez ramię sztandarowego przewieszony jest bandolier – biało-czerwona szarfa (fot. S. Skibicki)

Poczet sztandarowy złożony (od lewej) z dowódcy pocztu, sztandarowego i asysty pocztu. Przez ramię sztandarowego przewieszony jest bandolier – biało-czerwona szarfa (fot. S. Skibicki)