Polska
W 1937 roku wydano przepis pod nazwą „Należności żywnościowe na czas pokoju” (w skrócie N.Ż.1). Charakterystyczne dla jego zapisów było zróżnicowanie wyżywienia żołnierza w zależności od rodzaju pracy, stanu zdrowia i warunków zewnętrznych w jakich przebywał. Obok przepisu N.Ż.1, obowiązującego w czasie pokoju, w 1938 roku wydano odrębny przepis na czas wojny „Należności żywnościowe na czas wojny” (N.Ż.2).
Uprawnienie do pobierania należności żywnościowych było zależne od stopnia oraz rodzaju służby. Na koszt skarbu państwa należności żywnościowe pobierali: szeregowi i podoficerowie pełniący zasadniczą służbę wojskową, powołani do służby rezerwiści i pospolite ruszenie, uczniowie szkół wojskowych, korpus kadetów, elewowie orkiestr etatowych, jeńcy wojenni, służba pomocnicza, uczestnicy kursów przysposobienia wojskowego, cywilny personel wojska. Ponadto na koszt państwa żywili się oficerowie i podoficerowie zawodowi podczas przebywania w wojskowych zakładach leczniczych, zakładach karnych i aresztach.
Należności żywnościowe za zwrotem kosztów otrzymanego wyżywienia, przysługiwały oficerom służby stałej i powołanym do czynnej służby oficerom rezerwy i pospolitego ruszenia, podoficerom zawodowym, weteranom powstań narodowych, członkom rodzin oficerów i podoficerów, sanitariuszkom oraz osobom cywilnym powołanych do służby.
W czasie pokoju każdemu żołnierzowi przysługiwała dziennie racja żywnościowa „N”, składająca się z chleba, mięsa, jarzyn słoniny i cukru. Przyjęte ilości zapewniały przygotowanie trzech posiłków dziennie: śniadania, obiadu i kolacji. Na śniadanie wydawano najczęściej kawę i chleb z obkładem lub zupę (np. ziemniaczaną, jarzynową, krupnik). Obiad składał się z dwóch dań w tym zupy i dania mięsnego z ziemniakami oraz dużą ilością warzyw (kapusta kiszona, pomidory, ogórków, sałaty). Wieczerza (kolacja) miała stanowić również treściwy posiłek. Oficerowie korzystający z należności „N” otrzymywali dodatkowo 20 sztuk papierosów i pół pudełka zapałek na dzień. Podoficerowie zawodowi otrzymywali po 10 sztuk papierosów dziennie i 1 pudełko zapałek na 5 dni.
Należność żywnościowa „N” w 1939 r. na czas pokoju | |
Artykuł spożywczy | Norma |
Chleb żołnierski | 800 g |
Konserwy kawowe | 50 g |
Mięso wołowe | 250 g |
Jarzyny świeże | 200 g |
Jarzyny twarde | 150 g |
Ziemniaki | 700 g |
Słonina | 40 g |
Cukier | 20 g |
Mąka do przypraw | 10 g |
Sól | 22 g |
Cebula świeża | 15 g |
Włoszczyzna suszona | 1 g |
Korzenie | 0,5 g |
Ocet | 5 ml |
Podstawową racją wojenną polskiego żołnierza była należność żywnościowa „W”. Pozwalała służbie kuchennej w czasie doby na przyrządzenie trzech posiłków. Większość składników znajdowało się przy taborze żywnościowym oddziału i była zużywana do wykonania wspólnego posiłku. W stosunku do racji pokojowej ilość mięsa wołowego i chleba wzrosła o 50 g, a jarzyny o 20 g. Zwiększono również w niewielkim stopniu porcje tłuszczy i kawy. Dodatkowo racje rozszerzano o przydziałowe papierosy i zapałki. Oficerowie otrzymywali ekstra 20 sztuk papierosów i pół pudełka zapałek na dzień. Podoficerowie zawodowi otrzymywali 10 papierosów dziennie i pudełko zapałek na pięć dni.
Należność żywnościowa „W” czas wojny z 1939 r. | |
Artykuł spożywczy | Norma |
Chleb żołnierski | 800 g |
Konserwy kawowe | 50 g |
Mięso wołowe | 300 g |
Jarzyny twarde | 150 g |
Ziemniaki | 700 g |
Słonina | 40 g |
Cukier | 50 g |
Mąka do przypraw | 10 g |
Sól | 22 g |
Cebula świeża | 15 g |
Włoszczyzna suszona | 1 g |
Korzenie | 0,5 g |
Ocet | 10 ml |
Mydło | 5 g |
Papierosy | 10 sztuk |
Zapałki | 1 pudełko na 5 dni |
Żywnościowa racja karna „K” była przeznaczona dla osób wojskowych i cywilnych odbywających kary pozbawienia wolności w wojskowych więzieniach i aresztach, w oparciu o wyrok sądu. Należność mogła ulegać ograniczeniom ze względu na rodzaj i przepisany sposób odbywania kary wynikający z wyroku sądu lub regulaminu więzienia.
Należność żywnościowa „K” z 1939 r. | |
Artykuł spożywczy | Norma |
Chleb żołnierski | 600 g |
Konserwy kawowe | 25 g |
Mięso wołowe | 150 g |
Jarzyny twarde | 150 g |
Jarzyny świeże | 150 g |
Ziemniaki | 700 g |
Słonina | 30 g |
Cukier | 10 g |
Mąka do przypraw | 10 g |
Sól | 22 g |
Cebula świeża | 15 g |
Włoszczyzna suszona | 1 g |
Korzenie | 0,5 g |
Ocet | 10 ml |
Na mocy szczególnego zarządzenia ministra spraw wojskowych można było wprowadzić należność żywieniową „O”. Przysługiwała ona wyłącznie za zapłatą i przeznaczona była dla czynnie służących oficerów i podoficerów zawodowych a także ich rodzinom, jeśli nie korzystali z należności „N”. Oficerowie otrzymywali dodatkowe 20 sztuk papierosów i pół pudełka zapałek na dzień. Podoficerowie zawodowi otrzymywali 10 papierosów dziennie i pudełko zapałek na pięć dni.
Należność żywnościowa „O” z 1939 r. | |
Artykuł spożywczy | Norma |
Mąka do gotowania | 400 g |
Mięso wołowe | 200 g |
Słonina | 79 g |
Cukier | 85 g |
Jarzyna twarda | 150 g |
Na wypadek braku możliwości uzupełnienia zaopatrzenia przewidzianego normą „W” organ kwatermistrzowski mógł ją zastąpić racją suchą „S”, składającą się z 1200 g chleba oraz 200 g świeżej wędliny, w miejsce której można było wprowadzić zamienniki w postaci 200 g sera białego, 140 g suchej kiełbasy lub 1 konserwą wojskową.
Należność żywnościowa „S” czas wojny z 1939 r. | |
Artykuł spożywczy | Norma |
Chleb żołnierski | 1200 g |
Wędlina świeża | 200 g |
Słonina | 50 g |
Cukier | 25 g |
Konserwa kawowa | 50 g |
Papierosy | 10 sztuk |
Mydło | 5 g |
Zapałki | 2 pudełka na 5 dni |
W czasie wojny, każdy żołnierz zobowiązany był do przenoszenia w tornistrze, plecaku lub w sakwach rzędu końskiego jedną rezerwową racje żywnościową „R”, zwaną żelazną racją. Druga sztuka powinna się znajdować w taborze żywnościowym jednostki. Racja „R” składała się w głównej mierze z 300 g sucharów, jednej, 200 g puszki konserw mięsnych oraz 50 g konserwy kawowej. Rację można było wykorzystać wyłącznie na rozkaz wydawany przez przełożonego, od dowódcy kompanii wzwyż, tylko w szczególnych przypadkach np. gdy żołnierze nie otrzymali ciepłego posiłku z kuchni polowej dłużej niż przez 20 godzin.
Należność żywnościowa „R” czas wojny z 1939 r. „Żelazna racja” | |
Artykuł spożywczy | Norma |
Suchary | 300 g |
Konserwa mięsna | 200 g |
Konserwy kawowe | 50 g |
Papierosy | 10 sztuk |
Poza wymienionymi należnościami żywnościowymi dodatkowo występowały dodatki żywieniowe niezależne od podstawowych racji:
– dodatek wojenny „d.w.” wprowadzany na rozkaz specjalny kwatermistrza dla jednostek znajdujących się na pierwszej linii walki. W jego skład wchodziło 30 g słoniny oraz 25 g konserwy kawowej. Przysługiwał podoficerom i szeregowym do dowództwa pułku włącznie, którzy uczestniczyli w bezpośrednich działaniach wojennych.
– dodatek przeciwepidemiczny „d.e.” wydawano w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemiologicznego. W praktyce był wydawany co roku, na wniosek szefa sanitarnego i rozkaz dowódcy armii lub okręgu korpusy od 1 czerwca do końca sierpnia. Jego celem było ograniczenie picia nieprzegotowanej wody z przypadkowych studni przez żołnierzy podczas manewrów. W skład wchodziło 25 g konserwy kawowej lub 1 g herbaty i 10 g cukru.
– dodatek szkolny „d.s.” przeznaczony na czas szkolenia dla uczniów, instruktorów oraz podoficerów i szeregowych obsługi szkół wojskowych.
– dodatek dla ciężko pracujących „d.c.” dla żołnierzy wykonujących ciężkie prace fizyczne lub umysłowe, żywionym według należności „N”.
– dodatek mleczny „d.m.” przysługujący podoficerom i szeregowcom mającym styczność z kwasami nieorganicznymi, gazami, metalami ciężkimi lub innymi środkami trującymi.
Dodatki czasu wojny z 1939 r. wraz z określeniem kaloryczności | ||
Dodatek | Mleko | Mięso wołowe |
Dodatek wojenny | – | – |
Dodatek szkolny | 0,4 l | 50 g |
Dodatek przeciwepidemiczny | – | – |
Dodatek dla ciężko pracujących | – | 50 g |
Dodatek mleczny | 1 l | – |
Dodatki czasu wojny z 1939 r. wraz z określeniem kaloryczności | ||
Dodatek | Masło | Słonina |
Dodatek wojenny | – | 30 g |
Dodatek szkolny | 20 g | 20 g |
Dodatek przeciwepidemiczny | – | – |
Dodatek dla ciężko pracujących | – | – |
Dodatek mleczny | – | – |
Dodatki czasu wojny z 1939 r. wraz z określeniem kaloryczności | |||
Dodatek | Konserwa kawowa | Cukier | Herbata |
Dodatek wojenny | 25 g | – | – |
Dodatek szkolny | – | – | – |
Dodatek przeciwepidemiczny | 25 g | – | – |
Dodatek dla ciężko pracujących | 25 g | – | – |
Dodatek mleczny | – | – | – |