Komenda okręgowa pp

Na mocy przepisów prawnych całością pracy policyjnej na obszarze kraju kierowała odgórnie Komenda Główna PP z siedzibą w Warszawie. Jej rozkazom podporządkowana została cała terenowa infrastruktura organizacyjna w postaci kilkunastu okręgów policyjnych. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MSW) na czele policyjnego okręgu stał komendant okręgowy PP, który z dniem objęcia stanowiska służbowego odpowiedzialny był przed wojewodą za stan bezpieczeństwa publicznego na obszarze całego okręgu (województwa). W zakresie spraw związanych z organizacją, wyszkoleniem, zaopatrzeniem i uzupełnieniem policji w okręgu podlegał on każdorazowo Komendzie Głównej PP. Jako terenowy zwierzchnik policji nadzorować musiał również pracę podległej sobie komendy okręgowej PP, która obok typowych dla siebie czynności administracyjno-gospodarczych zajmowała się także inspekcją mniejszych jednostek policyjnych tj. komend powiatowych, komisariatów miejskich czy posterunków gminnych, kolejowych bądź rzecznych. Rozkazom komendanta okręgowego PP podporządkowywane były ponadto inne okręgowe instytucje policyjne: Okręgowy Urząd Śledczy (zajmujący się walką z przestępczością kryminalną), ekspozytury i agentury Defensywy Policyjnej (powołane do walki z przestępczością antypaństwową), Rezerwa Okręgowa PP (piesza i konna, od 1937 r. Kompania „I” Rezerwy Policyjnej) oraz Szkoła Okręgowa dla niższych funkcjonariuszy PP (przodowników i posterunkowych). W razie nieobecności komendanta jego obowiązki służbowe przejmował wyznaczony zastępca, załatwiający w imieniu komendanta zaistniałe problemy organizacyjno-szkoleniowe.

W myśl przepisów organizacyjnych komendy okręgowe PP zakładano zawsze w miejscu siedzib terenowych władz administracyjnych II instancji. Strukturalnie każda z nich dzieliła się początkowo na dwa działy wewnątrzorganizacyjne. W skład Działu I Administracyjnego wchodziły trzy referaty: kancelaria, referat administracyjny i osobowy. Funkcjonariusze i urzędnicy tego działu załatwiali więc wszystkie sprawy mające związek z ogólną korespondencją, bezpieczeństwem publicznym i administracją państwową. Ich kompetencjom podlegały również wszelkie sprawy służbowe, osobowe i dyscyplinarne. Prowadzeniem administracji gospodarczej, rachunkowości budżetowej komendy okręgowej PP czy wprowadzaniem w życie rozlicznych przepisów gospodarczych zajmował się natomiast Dział II Gospodarczy. Organizacyjnie dzielił się on na cztery ściśle określone referaty: gospodarczy, magazyn, buchalterię i kasę. W takim kształcie organizacyjnym komenda okręgowa PP funkcjonowała niezmiennie przez parę lat. Na początku lat dwudziestych wydzielono dodatkowo jeszcze w jej strukturze Dział III Inspekcyjny, którego wyżsi funkcjonariusze zajmowali się kontrolą stanu służby policyjnej w komendach powiatowych, komisariatach i posterunkach PP danego okręgu.

Częściową reorganizację komend okręgowych PP przyniosło rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27 grudnia 1924 r. Wobec zniesienia istniejących dotąd komend okręgowych PP z dniem 10 marca 1925 r. powołano w ich miejsce nowe pod nazwą komend wojewódzkich PP. Ich pracą kierować mieli od tej pory komendanci  wojewódzcy PP, którzy w zakresie zaopatrzenia, wyszkolenia, uzbrojenia, dyscypliny i uzupełnień podlegali nadal Komendzie Głównej PP, a w sprawach bezpieczeństwa publicznego na terenie województwa naczelnikom władz II instancji. Jednocześnie zlikwidowano stanowisko stałego zastępcy komendanta okręgowego.

W urzędowej korespondencji między terenowymi jednostkami policyjnymi jeszcze przez pewien czas można było używać stosownych wcześniej nazw i numerów okręgów. Istotną zmianą wewnętrznego ustroju komend wojewódzkich PP było skasowanie trzech samodzielnych działów komend okręgowych i przekwalifikowanie ich w bardziej specjalistyczne referaty. Do wybuchu II wojny światowej nie przeprowadzano w komendach wojewódzkich PP większych reorganizacji strukturalnych. Ich urzędowa działalność koncentrowała się nadal w trzech najważniejszych referatach: I administracyjnym, II gospodarczym i III wojskowym. Kierownikami takich jednostek zostawali najczęściej oficerowie PP w stopniu komisarza, podkomisarza bądź aspiranta.

Utworzenie województwa z siedzibą w Białymstoku dało formalne podstawy do powołania przez Komendanta Głównego PP w dniu 20 VIII 1919 r. V białostockiego okręgu PP. Na mocy ustawy sejmowej o podziale terytorialnym ziem b. Królestwa Polskiego w jego skład weszło początkowo 12 powiatów: augustowski, białostocki, bielski, kolneński, łomżyński, ostrowski, ostrołęcki, sejneński, suwalski, sokólski, szczuczyński i wysoko-mazowiecki. W lutym 1921 r. do istniejącego stanu przyłączono jeszcze powiaty: białowieski, grodzieński i wołkowyski. W wyniku podjętych prac organizacyjnych odpowiednie komendy powiatowe PP utworzono przy siedzibach starostw w Augustowie, Białowieży, Białymstoku, Bielsku Podlaskim, Grodnie, Kolnie, Łomży, Ostrołęce, Ostrowi Mazowieckiej, Sejnach, Sokółce, Suwałkach, Grajewie (pow. szczuczyński), Wołkowysku i Wysokiem Mazowieckim. Tak ukształtowany podział ziem województwa białostockiego nie utrzymał się jednak zbyt długo. W ramach oszczędności budżetowych i przesunięć administracyjnych granic niektórych powiatów likwidacji uległy kolejno starostwa, a wraz z nimi i powiatowe komendy policji, w Białowieży (1922 r.), Sejnach (1925 r.) i Kolnie (1931 r.). Ponadto z dniem 1 IV 1939 r. trzy najbardziej wysunięte na zachód powiaty (łomżyński, ostrowski i ostrołęcki) wydzielone zostały z obszaru województwa białostockiego i włączone do województwa warszawskiego. Od tego momentu urzędy policyjne tych ziem podporządkowane zostały komendantowi wojewódzkiemu I okręgu PP. Na dzień 1 IX 1939 r. rozkazom komendanta wojewódzkiego PP w Białymstoku podlegało już tylko 9 komend powiatowych PP, 7 komisariatów miejskich i 130 posterunków gminnych i kolejowych.

W latach 1919-1939 Komenda Okręgowa/Wojewódzka PP w Białymstoku miała swą stałą siedzibę przy ul. Warszawskiej 50 (od 1934 r. ul. Pierackiego 50). W okresie dwudziestolecia międzywojennego funkcję komendanta okręgowego (od 1925 r. komendanta wojewódzkiego) białostockiej PP pełniło łącznie dziesięć osób.

W chronologicznym wykazie byli nimi:

 1. inspektor dr Henryk Jasieński (1919-1920)

2. inspektor Franciszek ks. Radziwiłł (1920-1921)

3. inspektor Witold Filimowski (1921-1923)

4. podinspektor Stefan Chluski (1923-1926)

5. podinspektor Aleksander Roszkowski (1926 – jako pełniący obowiązki)

6. inspektor Henryk Charlemagne (1926-1931)

7. inspektor Władysław Łoziński (1931-1934)

8. inspektor Edmund Czyniowski (1934-1937)

9. podinspektor Roman Sztaba (1937-1939)

10. podinspektor Kazimierz Ziołowski (1939).